Συμπεριφορές

Επιθετική συμπεριφορά στον αυτισμό: αίτια και αντιμετώπιση

Οι γονείς και φροντιστές των παιδιών και των ενηλίκων με αυτισμό, έρχονται πολλές φορές αντιμέτωποι με προκλητικές και επιθετικές συμπεριφορές. Αυτές καλούνται να τις διαχειριστούν τόσο οι ίδιοι, όσο και τα ίδια τα άτομα με αυτισμό, σε διαφορετικά πλαίσια και συνθήκες.

 

Τι εννοούμε όταν λέμε επιθετική συμπεριφορά; Ποιά είναι τα πιθανά αίτια και ποιές μεθόδους μαθαίνουμε τους γονείς και φροντιστές να χρησιμοποιούν για να τις αντιμετωπίσουν;

Κατ’ αρχήν να τονίσουμε ότι δεν εκδηλώνουν όλα τα άτομα με αυτισμό επιθετική συμπεριφορά.

Η ανεπιθύμητη συμπεριφορά εκδηλώνεται συνήθως, όπως σε όλα τα παιδιά: χτυπώντας, φωνάζοντας, κλωτσώντας, δαγκώνοντας, κλαίγοντας, καταστρέφοντας. Η επίθεση μπορεί να είναι είτε προς κάποιο άλλο άτομο, είτε προς αντικείμενα στο γύρω περιβάλλον, είτε προς τον εαυτό και να πάρει μορφή σωματικής ή/και λεκτικής βίας. Αποτέλεσμα της επιθετικής συμπεριφοράς, τουλάχιστον σε γονείς και φροντιστές, είναι αισθήματα οργής, απογοήτευσης, ματαίωσης και ντροπής. Η επιθετική συμπεριφορά τέλος, εκδηλώνεται τόσο σε οικεία περιβάλλοντα, όσο και σε νέα ή/και δημόσιους χώρους.

 


 Δυσκολία στην επικοινωνία

Βασική αιτία της επιθετικής συμπεριφοράς είναι η δυσκολία στην επικοινωνία. Καθώς και οι δεκτικές και οι εκφραστικές γλωσσικές ικανότητες των ατόμων με αυτισμό, είναι περιορισμένες (τις περισσότερες τουλάχιστον φορές), τα προβλήματα που απορρέουν από αυτές, μπορούν να προκαλέσουν ανά πάσα ώρα και στιγμή, μία ανεπιθύμητη συμπεριφορά. Εκτός της επικοινωνίας όμως και της έκφρασης, ένα ξέσπασμα μπορεί να επέλθει και από περιβαλλοντικούς παράγοντες. Η αλλαγή της ρουτίνας και οι αλλαγές στο περιβάλλον του σπιτιού ή του σχολείου είναι στοιχεία που ένα άτομο με αυτισμό συνήθως, δύσκολα μπορεί να επεξεργαστεί. Στις περισσότερες των παραπάνω περιπτώσεων, η δυσκολία στην επικοινωνία είναι καθοριστικός παράγοντας.

  Kρατήσετε την ψυχραιμία σας

Σε πρώτη φάση, προσπαθήστε να κρατήσετε την ψυχραιμία σας, ώστε να μπορέσετε ευκολότερα και γρηγορότερα να αξιολογήσετε την κατάσταση και να δράσετε άμεσα. Προστατέψτε τον εαυτό σας (αν η επίθεση είναι σωματική) και τους υπόλοιπους γύρω σας, απομακρύνοντας από τον χώρο μικρότερα παιδιά. Φροντίστε παράλληλα για την σωματική ακεραιότητα του ίδιου του ατόμου, αν η επιθετική συμπεριφορά στρέφεται και προς τον εαυτό του (π.χ. χτύπημα του κεφαλιού με τα χέρια ή στον τοίχο κλπ). Απομακρύνετε αντικείμενα επικίνδυνα από τον χώρο. Προστατέψτε τέλος την περιουσία σας και τα αντικείμενά σας. Αποφύγετε να απομονώσετε το παιδί ή τον ενήλικα, αν θεωρείτε ότι το ξέσπασμα είναι για να κερδίσει ακριβώς αυτό. 

  Πρόληψη

Κοιτάζοντας τις αιτίες που προκαλούν συνήθως τα ξεσπάσματα, το πρώτο και κύριο είναι να προσπαθήσετε να χτίσετε ένα δίαυλο επικοινωνίας με το παιδί σας, είτε έχει λόγο, είτε όχι. Υπάρχουν πολλοί τρόποι επικοινωνίας, τους οποίους μπορείτε να μάθετε και να εφαρμόσετε με το παιδί σας, ανάλογα τις ανάγκες σας και τις δυνατότητές του. Θα το βοηθήσετε έτσι να εκφράζεται για πράγματα και καταστάσεις που το δυσαρεστούν ή το ευχαριστούν. Εκτός του παραπάνω, μάθετε το παιδί σας μέσα από συγκεκριμένες παρεμβάσεις, ότι μπορεί να εκφράζει και με άλλους τρόπους τον θυμό ή την αγανάκτησή του. Μάθετέ του επίσης τεχνικές χαλάρωσης και ηρεμίας, τις οποίες θα μπορεί να χρησιμοποιήσει, αν καταλαβαίνει ότι πάει να βγει εκτός των ορίων του.


 Παρεμβάσεις
Επιπροσθέτως, μέσα από συμπεριφοριστικές παρεμβάσεις, μπορείτε να βοηθήσετε το παιδί σας και τους εαυτού σας να κατανοήστε την συμπεριφορά, ώστε να μπορείτε να την προλαμβάνετε. Σημαντικό στοιχείο εδώ είναι η συνεργασία σας με τον ειδικό ή τους ειδικούς και φυσικά η προσπάθειά σας για εξονυχιστική καταγραφή των γεγονότων που προηγήθηκαν της επιθετικής συμπεριφοράς. Η αρχή αυτή (η προσπάθεια δηλαδή αποσαφήνισης της αιτιότητας μίας συμπεριφοράς), έχει σε πολλές και διαφορικές περιπτώσεις, αποβεί μοναδική και εξαιρετικά αξιόπιστη στην παροχή χρήσιμων πληροφοριών. Κρατήστε λοιπόν ημερολόγιο, έχοντας τα μάτια σας ανοικτά για οτιδήποτε θεωρείτε ότι σχετίζεται, άμεσα ή έμμεσα, με την συμπεριφορά (από τον φωτισμό του δωματίου, μέχρι το πρωινό του παιδιού σας).  Έτσι, δίνουμε μεγαλύτερη σημασία στα αισθητηριακά ερεθίσματα που μπορεί να τον αποσυντονίζουν, προσέχουμε τη δική μας συμπεριφορά, εκφράζουμε τα συναισθήματα μας με ήρεμο και απλό τρόπο, αποφεύγουμε την τιμωρία, ΑΚΟΥΜΕ! Τις έχει να μας πει, τι προσπαθεί να μας μεταδώσει, αποφεύγουμε να του δίνουμε επιλογές για πράγματα που δεν θα διαπραγματευτούμε (πχ θέλεις να φας, θέλεις να ετοιμαστείς για το σχολείο κτλ), χρησιμοποιούμε την ώρα του timeout, όχι μόνο για το παιδί αλλά και για εμάς (ώρα να ηρεμήσουμε όταν η κατάσταση είναι εκτός ελέγχου), προσπαθούμε να έχουμε ένα οπτικοποιημένο πρόγραμμα για το παιδί κάπου να το βλέπει.

 Γνωστική ικανότητα
Αν το παιδί σας έχει την γνωστική ικανότητα, συζητήστε μαζί του το ενδεχόμενο να πάει σε ατομική θεραπεία για θέματα διαχείρισης θυμού, σε ένα ειδικευμένο ψυχοθεραπευτή. Συζητήστε επίσης με τα άτομα που έρχονται σε επαφή με το παιδί σας, καθώς υπάρχει πιθανότητα να έχουν ανακαλύψει κάτι βοηθητικό, που εσάς σας διαφεύγει.

 Φαρμακευτική αγωγή
Μία άλλη τακτική (πιο συνηθισμένη από την ψυχοθεραπεία), που προτείνεται σε γονείς, είναι η φαρμακευτική αγωγή. Η παρέμβαση σε συνδυασμό με συμπεριφοριστικές παρεμβάσεις, δείχνει να είναι εξαιρετικά αποτελεσματική. Η συγκεκριμένη διατροφή επίσης και η άσκηση προτείνονται συχνά, καθώς η πρώτη μπορεί για παράδειγμα, συν τοις άλλοις, να ελέγξει πιθανές αλλεργίες που προκαλούν δυσφορία, ενώ τα οφέλη της δεύτερης, δηλαδή της άσκησης, είναι εξίσου πολλά (π.χ. το παιδί σας εκτονώνει την ενέργειά του και γίνεται πιο συνεργάσιμο και ήρεμο).

 Κανόνες και συνέπειες
Τέλος, καλό είναι να χτίσετε ένα σύστημα κανονών και συνεπειών, το οποίο θα είναι ξεκάθαρο στο παιδί σας. Θα γνωρίζει έτσι, τί είναι αυτό που το περιμένει σε περίπτωση που υπερβεί τα όρια και το σπουδαιότερο όλων, τί προσδοκάται από αυτό σε κάθε περίπτωση και περίσταση. Η λογική πίσω από τη συμβουλή είναι ότι κάνει το περιβάλλον προβλέψιμο και σταθερό, γεγονός που παρά τις συνέπειες (π.χ. time-out), είναι εξαιρετικά βοηθητικό για το άτομο με αυτισμό.

 Θετικές συμπεριφορές
Ενισχύετε πάντα τις θετικές συμπεριφορές του παιδιού σας. Μην τις θεωρείστε δεδομένες ή ότι θα έπρεπε έτσι ή αλλιώς να τις έκανε. Βοηθήστε στο χτίσιμο της αυτοπεποίθησής του, επιβάλλοντας “ποινές” ως συνέπεια της πράξης του παιδιού σας και όχι επειδή το ίδιο το παιδί σας είναι επιθετικό ή ανυπάκουο κλπ. Διαχωρίζετε με αυτό τον τρόπο, το παιδί από την συμπεριφορά, βοηθώντας όχι μόνο το ίδιο, όπως είπαμε και παραπάνω, αλλά και τον εαυτό σας και τα συναισθήματά σας, προς αυτό. 

 Τιμωρία
Η σωματική τιμωρία θεωρείται ακατάλληλη όχι μόνο επειδή δεν λύνει το πρόβλημα και διδάσκει βίαιες συμπεριφορές, αλλά και επειδή δίνει το μήνυμα στο παιδί ότι τέτοιες συμπεριφορές είναι αποδεκτές-πώς λοιπόν περιμένουμε να μας εκμυστηρευτεί όταν κάποιος (συνομήλικός ή όχι) αργότερα επιχειρήσει να το κακοποιήσει;

 Ενθάρυνση
​Ταυτόχρονα προσπαθούμε να ενθαρρύνουμε το παιδί να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες: Δεν θεωρούμε δεδομένο για ένα παιδί με αυτισμό ότι θα ακολουθήσει την επιθυμητή συμπεριφορά επειδή απλά του εξηγήσαμε μία φορά. Ξεκινάμε από το αναπτυξιακό και όχι από το χρονολογικό του επίπεδο. Δεν προσπαθούμε να του εξηγήσουμε όλα με την πρώτη, ένα βήμα η φορά. Βρίσκουμε την κατάλληλης στιγμή: κατάλληλη βλεμματική επαφή, ηρεμία, προσοχή, δεν ξεχνάμε να επιβραβεύουμε κάθε φορά που το παιδί φέρεται καλά (προσοχή όμως στις υπερβολές!).

Προσπαθούμε να το διδάξουμε να μην τα παρατά μπροστά στις δυσκολίες, το βοηθάμε να βρει τρόπους να ηρεμεί, να ελέγχει τον θυμό του.
Θυμόμαστε ότι στα παιδιά με διαταραχές του αυτιστικού φάσματος είναι δύσκολη η γενίκευση.


 Αποφεύγουμε
Αποφεύγουμε τις απειλές, προσπαθούμε να διδάξουμε τις συνέπειες (πχ. αν δεν τελειώσεις το φαγητό σου δεν θα μείνει χρόνος για βόλτα), χρησιμοποιούμε ημερολόγια τοίχου όπου κολλάμε αυτοκόλλητα κάθε φορά που δεν καταφεύγει στην ανεπιθύμητη συμπεριφορά και προσπαθούμε το «βραβείο» που θα κερδίσει στο τέλος να είναι μια βόλτα με τους γονείς, μια δραστηριότητα και όχι κάτι υλικό, κάποιο γλυκό κτλ.

 Μιλάμε θετικά
Μιλάμε με θετικές προτάσεις (μάζεψε σ παρακαλώ τα ρούχα σου από το πάτωμα) και όχι αρνητικές (μην ρίχνεις τα ρούχα σου στο πάτωμα). Μιλάμε σε απλές και σύντομες προτάσεις («κατέβα από το τραπέζι» αντί του «μην πηδάς από το τραπέζι στο πάτωμα, θα πέσεις, θα χτυπήσεις και μετά η μαμά θα κλαίει ή η γιαγιά θα τρομάξει κτλ»)

 Να θυμάστε κοινή γραμμή σ' όλα 
Είναι σημαντικό να μην έχουμε ούτε χαμηλές αλλά ούτε υπερβολικές προσδοκίες από το παιδί, δυσανάλογες με το επίπεδο κατανόησης και επικοινωνίας που διαθέτει, αλλά ούτε από όλους όσους ασχολούνται με  αυτό. Είναι όμως εξίσου σημαντικό να συμφωνήσουν όλοι όσοι ασχολούνται με το παιδί σε μια κοινή γραμμή αντιμετώπισης, που θα τη σέβονται και θα την τηρούν.