Οι παθολογικές διαδικασίες που οδηγούν στη διαταραχή του φάσματος του αυτισμού συμπεριλαμβάνουν μεταξύ άλλων τη δυσλειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος, αυτοάνοσες και φλεγμονώδεις διαδικασίες. Αυτές οι διαταραχές μπορούν θεωρητικά, σύμφωνα με τις υπάρχουσες γνώσεις λειτουργίας του οργανισμού, να βελτιωθούν μετά από θεραπεία με μεσεγχυματικά βλαστοκύτταρα (Liu 2019).
Πώς μπορούμε να αποδείξουμε ότι αυτές οι θεραπείες τελικά λειτουργούν. Χρειαζόμαστε μια έρευνα στην οποία θα συγκρίνουμε μία ομάδα ασθενών που πήρε τη θεραπεία με μια ομάδα που πήρε εικονικό ανενεργό φάρμακο, δηλαδή placebo. Για να έχουμε τα καλύτερα αποτελέσματα θα πρέπει οι δύο ομάδες αυτές να είναι τυχαίες και όχι για παράδειγμα η μία ομάδα να έχει άτομα πιο λειτουργικά η διαφορετικής ηλικίας γιατί αυτό μπορεί να επηρεάσει τα αποτελέσματα της μελέτης. Επίσης δε θέλουμε οι ασθενείς και οι συγγενείς τους να γνωρίζουν αν παίρνουν το κανονικό φάρμακο ή το εικονικό φάρμακο γιατί μόνο η αισιοδοξία ότι παίρνουν το κανονικό φάρμακο μπορεί να οδηγήσει σε μεροληψία και αναφορές καλύτερης λειτουργικότητας. Επίσης θέλουμε το υγειονομικό προσωπικό να μη γνωρίζει ποιος πήρε το κανονικό φάρμακο ή το εικονικό φάρμακο γιατί και πάλι η γνώση αυτή μπορεί να οδηγήσει σε μεροληψία για προσωπικούς ή επαγγελματικούς λόγους. Αν όλες αυτές οι προϋποθέσεις εκπληρώνονται η μελέτη λέγεται τυχαιοποιημένη διπλά τυφλή μελέτη και είναι η πιο έγκυρη και αυτή που μπορούμε ευκολότερα να αποδεχτούμε το αποτέλεσμα της ως πραγματικό. Αν υπάρχουν περισσότερες αντίστοιχες μελέτες με παρόμοια αποτελέσματα είμαστε ακόμα πιο βέβαιοι για την επιτυχία μιας θεραπείας.
Όσον αφορά τη θεραπεία με βλαστοκύτταρα υπάρχει μόνο μία τυχαιοποιημένη διπλά τυφλή μελέτη, αυτή του Chez και συνεργατών του 2018, η οποία μέσω ειδικού σχεδιασμού (crossover) υπέβαλε όλους τους ασθενείς σε θεραπεία και placebo αλλά σε διαφορετικό χρόνο. Στη μελέτη αυτή 29 ασθενείς 2 έως 7 ετών δέχθηκαν μεταμόσχευση δικών τους βλαστοκυττάρων από ομφάλιο λώρο. Η θεραπεία ήταν χωρίς επιπλοκές. Στα πιο χρήσιμα για την καθημερινότητα αποτελέσματα οι ερευνητές έκριναν μέσω της κλίμακας Clinical Global Impression ότι: 16 παιδιά στην ομάδα placebo και 16 στην ομάδα μεταμόσχευσης κρίθηκαν ότι έχουν βελτίωση στην έκφραση. Όσον αφορά τη δεκτικότητα, βελτίωση εμφάνισαν 17 στην ομάδα placebo και 18 στην ομάδα μεταμόσχευσης, ενώ στην κοινωνική λειτουργικότητα 16 εμφάνισαν βελτίωση από την ομάδα placebo και 18 στην ομάδα μεταμόσχευσης. Αντίστροφα ως προς τις ίδιες 3 λειτουργίες (έκφραση, δεκτικότητα και κοινωνική λειτουργικότητα) εμφάνισαν επιδείνωση αντίστοιχα 3, 5 και 2 παιδιά στην ομάδα placebo και 5, 3 και 3 παιδιά στην ομάδα της μεταμόσχευσης. Όσον αφορά πιο ειδικές κλίμακες στην έρευνα αυτή, μόνο η ανάλυση της κοινωνικοποίησης έδειξε κάποια τάση για βελτίωση, χωρίς να καταφέρει να φτάσει σε αυτό που επιστημονικά λέμε στατιστικά σημαντικό αποτέλεσμα (δηλαδή να είναι μικρότερη από 5% πιθανότητα να οφείλεται η διαφορά μεταξύ των ομάδων στην τύχη (Chez 2018).
Εκτός από τη μελέτη του Chez δε βρέθηκε άλλη διπλά τυφλή μελέτη, αλλά δεν βρέθηκε ούτε και μελέτη με ομάδα ελέγχου, δηλαδή έρευνα που να συγκρίνει την ομάδα της μεταμόσχευσης με ομάδα που να μην έχει λάβει αγωγή.
Αναφορικά οι μελέτες χωρίς ομάδα ελέγχου παρατίθενται με τα αποτελέσματα τους:
- Ο Bansal et al έδειξε βελτίωση του συνόλου του λειτουργιών σε 10 πάσχοντα παιδιά έως 24 μήνες μετά αυτόλογης μεταμόσχευσης μυελού των οστών (Bansal 2016).
- Ο Bradstreet et al σε έρευνα με μεταμόσχευση εμβρυικών βλαστοκυττάρων σε 45 παιδιά ηλικίας 3 έως 15 ετών και παρακολούθηση τους έως 1 έτος αναφέρει βελτίωση στους τομείς του λόγου, της κοινωνικότητας, της αισθητηριακής λειτουργίας και της γενικής υγείας (Bradstreet 2014).
- Σε άλλη έρευνα με 25 παιδιά 2 έως 6 ετών που υποβλήθηκαν σε αυτόλογη μεταμόσχευση εμβρυικών βλαστοκυττάρων αναφέρεται βελτίωση σε αρκετές συμπεριφορικές εκφάνσεις, τη συνολική υγεία, στην έκφραση και στην προσοχή, ιδιαίτερα στους 6 μήνες, ενώ στην τελική αξιολόγηση ένα έτος μετά τη μεταμόσχευση η βελτίωση κατά κύριο λόγο δε διέφερε σημαντικά αυτής του 6μήνου (Dawson 2017). H βελτίωση φάνηκε να είναι πιο ισχυρή σε παιδιά με υψηλότερη μη λεκτική νοημοσύνη (Dawson 2017). Επίσης αυτή η βελτίωση φάνηκε από την ίδια ερευνητική ομάδα να είναι μεγαλύτερη σε παιδιά με καλύτερη συνδεσιμότητα των τμημάτων του εγκεφάλου όπως προσδιορίστηκε από πειραματικές μεθόδους και με ορισμένα χαρακτηριστικά στο ηλεκτροεγκεφαλογράφημα (Carpenter 2019).
- Τέλος στην έρευνα του Riordan et al, 20 παιδιά ηλικίας 6 έως 15 ετών έλαβαν 4 δόσεις ετερόλογων μεσεγχυματικών βλαστοκυττάρων από ομφάλιο λώρο και έγινε εκτίμηση με κλίμακες για τον αυτισμό στους 3 και 12 μήνες μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας (ATEC, Autism Treatment Evaluation Checklist; CARS, Childhood Autism Rating Scale). Οχτώ από τα 20 παιδιά εμφάνισαν βελτίωση στις κλίμακες αυτισμού, χωρίς να μπορεί η διαφορά τους με τα άλλα παιδιά να αποδοθεί σε συγκεκριμένο παράγοντα (Riordan 2019).
Σε μια ποσοτική σύνθεση (μετα-ανάλυση) 26 διπλά τυφλών τυχαιοποιημένων μελετών που αφορούσαν χορήγηση φαρμάκων ή διατροφικών συμπληρωμάτων για τον αυτισμό φαίνεται ότι η επίδραση του εικονικού φαρμάκου, το placebo effect δηλαδή, είναι ιδιαίτερα ισχυρό στην περίπτωση της νόσου του αυτισμού (Masi 2015).
Αποτιμώντας επομένως κριτικά τα αποτελέσματα των ερευνών με βλαστοκύτταρα διαπιστώνεται ότι από τις 5 ερευνητικές ομάδες, οι 4 δεν χρησιμοποίησαν ομάδα ελέγχου με εικονικό φάρμακο. Αυτή η παράλειψη καθιστά προβληματική την εκτίμηση του πραγματικού οφέλους της θεραπείας. Στη μία ερευνητική ομάδα που χρησιμοποίησε ομάδα ελέγχου και μάλιστα με χορήγηση εικονικού φαρμάκου χωρίς να το γνωρίζουν οι ασθενείς, συγγενείς και οι επαγγελματίες υγείας, δηλαδή χρησιμοποιώντας τη σωστή μεθοδολογία, δε βρέθηκε ουσιαστικό αποτέλεσμα με τη θεραπεία βλαστοκυττάρων στον αυτισμό (Chez 2018). Επίσης στις υπόλοιπες έρευνες που βρέθηκε θετικό αποτέλεσμα καμία έρευνα δεν παρακολούθησε τους ασθενείς για πάνω από 12 μήνες, οπότε δε γνωρίζουμε για μακροχρόνια αποτελέσματα. Τέλος δε γνωρίζουμε αν κάποιοι ασθενείς με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτισμού μπορεί να έχουν κάποιο όφελος από τη θεραπεία.
Με βάση τις υπάρχουσες μελέτες και το ενδιαφέρον των γονέων για τη θεραπεία με βλαστοκύτταρα χρειάζεται μία ή περισσότερες διπλά τυφλές τυχαιοποιημένες μελέτες με περισσότερους ασθενείς και με υποαναλύσεις ομάδων ασθενών με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, ώστε είτε να επιβεβαιωθεί η απουσία αποτελέσματος της θεραπείας ή να αναγνωρισθούν συγκεκριμένες ομάδες που ίσως έχουν κάποιο όφελος. Αναμένουμε λοιπόν τις κατάλληλες έρευνες με την αυστηρή μεθοδολογία στο κοντινό μέλλον.
Dr. med Βασίλειος Μπαμπαλής, MD, MSc
Γενικός Οικογενειακός Ιατρός
Master of Science ¨Σακχαρώδης Διαβήτης και Παχυσαρκία¨ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών
Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Μονάχου
Απόφοιτος της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών
Βιβλιογραφία:
1: Liu Q, Chen MX, Sun L, Wallis CU, Zhou JS, Ao LJ, Li Q, Sham PC. Rational use of mesenchymal stem cells in the treatment of autism spectrum disorders. World J Stem Cells. 2019 Feb 26;11(2):55-72. doi: 10.4252/wjsc.v11.i2.55. PMID: 30842805; PMCID: PMC6397804.
2: Bansal H, Verma P, Agrawal A, Leon J, Sundell IB, Koka PS. A Short Study Report on Bone Marrow Aspirate Concentrate Cell Therapy in Ten South Asian Indian Patients with Autism. J Stem Cells. 2016;11(1):25-36. PMID: 28296862.
3: Bradstreet JJ, Sych N, Antonucci N, Klunnik M, Ivankova O, Matyashchuk I, Demchuk M, Siniscalco D. Efficacy of fetal stem cell transplantation in autism spectrum disorders: an open-labeled pilot study. Cell Transplant. 2014;23 Suppl 1:S105-12. doi: 10.3727/096368914X684916. Epub 2014 Oct 9. PMID: 25302490.
4: Dawson G, Sun JM, Davlantis KS, Murias M, Franz L, Troy J, Simmons R, Sabatos-DeVito M, Durham R, Kurtzberg J. Autologous Cord Blood Infusions Are Safe and Feasible in Young Children with Autism Spectrum Disorder: Results of a Single-Center Phase I Open-Label Trial. Stem Cells Transl Med. 2017 May;6(5):1332-1339. doi: 10.1002/sctm.16-0474. Epub 2017 Apr 5. PMID: 28378499; PMCID: PMC5442708.
5: Carpenter KLH, Major S, Tallman C, Chen LW, Franz L, Sun J, Kurtzberg J, Song A, Dawson G. White Matter Tract Changes Associated with Clinical Improvement in an Open-Label Trial Assessing Autologous Umbilical Cord Blood for Treatment of Young Children with Autism. Stem Cells Transl Med. 2019 Feb;8(2):138-147. doi: 10.1002/sctm.18-0251. Epub 2019 Jan 8. PMID: 30620122; PMCID: PMC6344899.
6: Murias M, Major S, Compton S, Buttinger J, Sun JM, Kurtzberg J, Dawson G. Electrophysiological Biomarkers Predict Clinical Improvement in an Open-Label Trial Assessing Efficacy of Autologous Umbilical Cord Blood for Treatment of Autism. Stem Cells Transl Med. 2018 Nov;7(11):783-791. doi: 10.1002/sctm.18-0090. Epub 2018 Aug 1. PMID: 30070044; PMCID:
...
